La creación de la Universidá d'Uviéu foi posible gracies a la voluntá de Fernando de Valdés, arzobispu de Sevilla, inquisidor xeneral y presidente del Conseyu de Castiella, acordies col so testamentu y codecildos otorgaos en 1566 y 1568.

La institución universitaria gozó de fueru por bulda d'erección, que xunto cola d'execución, foi dictada'l 15 d'ochobre de 1574 pol papa Gregorio XIII. Dambes fueron espidíes nel mes de payares del mesmu añu. La institución académica nació baxo patronatu del rei Felipe III, por súplica del propiu Valdés, según s’establez na real pragmática suscrita'l 18 de mayu de 1604. Nesi mesmu añu, la real pragmática de Felipe III confirma la bulda papal y l'edificiu ye inauguráu solemnemente’l 21 de setiembre de 1608, festividá de San Mateo.

Primeramente, la construcción acoyó los estudios d'Artes, Cánones, Lleis y Teoloxía con apenes un centenar d'estudiantes y el so funcionamientu rixóse polos denominaos Estatutos Vieyos, apurríos a la universidá polos albacees testamentarios de Valdés en 1607 y confirmaos pol rei en 1609.

Nel trescursu del sieglu XVII, non ensin dificultaes, van afincándose los estudios na academia uvieína. En 1618, produzse'l primer cambéu de los Estatutos y, nellos, inclúinse cambeos na organización universitaria, qu'afectaben básicamente a les enseñances y a cuestiones relacionaes col gobiernu de la institución que nun taben recoyíes nos estatutos primitivos. La penuria económica foi constante mientres la primer metá del sieglu, anque se vio llixeramente solliviada pol rei Felipe IV, quien otorgó nueves rentes a la universidá y consiguió asina la consideración de refundador de l'academia uvieína.

Otres fundaciones de Fernando de Valdés

Amás de la Universidá, Fernando de Valdés fundó otres instituciones na ciudá d’Uviéu: el Colexu de San Gregorio, el de Neñes Güérfanes Recoletes, así como l’Hospital d’Estudiantes.

El Colexu de San Gregorio

La creación del Colexu de San Gregorio foi pieza clave na constitución de la Universidá d'Uviéu. Esti colexu foi una de les más importantes fundaciones de Fernando de Valdés, hasta tal puntu de que la universidá asturiana nació como la so estensión. Denomináu Los Pardos, pol color de la beca de los estudiantes que nél moraben, el Colexu de San Gregorio, nun principiu, taba destináu al estudiu de Gramática y Llatinidá, a les que más tarde s’añedieron otres disciplines humanístiques. L'acta fundacional tien la fecha de 8 de xineru de 1557, anque yá llevaba llargu tiempu funcionando y, nesi mesmu añu, adquirióse, p’agospiar el colexu, un edificiu asitiáu nes proximidaes de la corte onde se diba construyir l'edificiu universitariu.

El Colexu de Neñes Güérfanes Recoletes

El 28 de payares de 1568, Fernando de Valdés dispunxo la creación d'una casa de recoyimientu y clausura pa doncelles probes y güérfanes, baxo’l patronatu del rector y del claustru universitariu. Escoyóse pa la so ubicación un edificiu de la cai d’El Campu, cerca de la Universidá, que güei sigue de pie, anque la fachada ye l'únicu elementu orixinal que permanez. Esta institución asistencial nun tuvo nenguna actividá hasta 1676, añu en que s'otorguen les sos primeres constituciones. La so existencia llega hasta mediaos del sieglu XX.

L’Hospital d’Estudiantes

Siguiendo la tradición d'otres universidaes, Fernando de Valdés fundó tamién un hospital pa estudiantes, según consta nel documentu redactáu polos albacees testamentarios en 1614. Nesti documentu, incluyíense la distribución de rentes y el personal que tenía de morar nel mesmu hospital.

El so funcionamientu foi deficitariu, polo que tanto les sos rentes como'l so edificiu fueron amestaos al Colexu de Neñes Güérfanes en 1768, poniéndose asina fin a la so probe existencia.

L’Edificiu Universitariu

El proyectu orixinal del Edificiu Históricu foi diseñáu pol maestru Rodrigo Gil de Hontañón, arquitectu que yá trabayara nes universidaes de Salamanca y d’Alcalá de Henares. Por cuenta de l'avanzada edá del arquitectu produciéronse delles cesiones na dirección de la obra; primero, al maestru Juan del Ribero y, depués, a Diego Vélez. Por causa de numberosos problemes y enfrentamientos ente los arquitectos y los testamentarios, les obres sufrieron un enorme retrasu. En 1578, momentu nel que se produció la visita a Uviéu del fíu natural del fundador, Juan Osorio Valdés, fixéronse grandes cambeos, que llevaron a tumbar una parte importante de lo construyío hasta entós, lo que supunxo una demora considerable nes obres. L'edificiu quedó concluyíu en 1590, anque nos años siguientes lleváronse a cabu delles obres menores que terminaron de rematase cola execución del campanariu y la pedrera, rematada en 1609.

L'edificiu, tal como güei se conoz, mantién, a pesar de los cambeos introducíos por Osorio Valdés, la idea d'austeridá que preside'l proyectu de Gil de Hontañón. Esti arquitectu, formáu na tradición del tardogóticu, evoluciona contra soluciones con una impronta clasicista bien marcada y con una gran depuración de formes, que se ve con toa nitidez na Universidá d'Uviéu, onde la decoración se concentra básicamente na portada principal, na fachada secundaria, nes armes del Valdés de los cuatro ángulos de la construcción y nel frisu de rosetes y triglifos que percuerre tol perímetru del edificiu.