La collaboración internacional que trabaya nel esperimentu Compact Muon Solenoid (CMS), y na que participa dende va años el Grupu Esperimental de Física d'Altes Enerxíes de la Universidá d'Uviéu, acaba de publicar la so primer busca de nueva física, a partir de los datos del tercer periodu de funcionamientu del Gran Colisionador de Hadrones (LHC) de la Organización Europea para la Investigación Nuclear (CERN). Participaron nel estudiu, amás del Grupu d'Altes Enerxíes del Institutu de Ciencies y Tecnoloxíes Espaciales d'Asturies (ICTEA) de la universidá asturiana, l'Institutu de Física de Cantabria (IFCA), l'Institutu d'Altes Enerxíes de l'Academia Austriaca de les Ciencies (HEPHY), la Universidá de California Los Ánxeles (UCLA), rizar University y el Centru d'Investigaciones Enerxétiques, Medioambientales y Tecnolóxiques (CIEMAT). 

L'equipu científicu llogró esaminar la posibilidá de producir fotones escuros (dark photon) por aciu la desintegración de bosones de Higgs nel mayor acelerador de partícules del mundu, el LHC. Estos fotones escuros tienen dos particularidaes: son partícules con un altu tiempu de vida, cuidao que tienen una vida media de más d'una décima d'una milmillonésima de segundu; y son exótiques porque nun formen parte del modelo estándar de la física de partícules, esto ye, la principal teoría sobro los componentes fundamentales del Universu. Esta nueva resultancia ufierta más información a la comunidá investigadora sobro'l procesu de cómo los bosones de Higgs se desintegran en fotones escuros, estrechando entá más la área na que los científicos pueden buscalos. 

Según les predicciones realizaes pola comunidá científica, los fotones escuros viaxaríen xuna distancia nel detector CMS antes de desintegrarse en muones movíos. Si rastrexen les buelgues d'estos muones, afayaríase que nun lleguen hasta'l puntu de choque, porque les buelgues vienen de una partícula que yá s'alloñó cierta distancia, ensin dexar rastru. Estos muones movíos son el principal oxetu d'analís nesta busca.

La contribución de la Universidá d'Uviéu

L'equipu de la Universidá d'Uviéu encargóse, nesti casu, de la busca y analís d'estes partícules exótiques de tiempu de vida alto, bien distintes al conocíu Bosón de Higgs. L'equipu asturianu hai rediseñado y perfeccionáu el sistema de peneráu que dexa escoyer una pequena fracción de los millones de choques que se producen nun segundu. El principal artífiz d'esti rediseño ye l'investigador Alejandro Sotu, que ta realizando la so tesis doctoral nel Grupu Esperimental d'Altes Enerxíes del ICTEA. 

D'esta forma, llogróse sacar el máximu partíu al LHC, lo que dexa llograr una resultancia sólida utilizando solo un terciu de la cantidá de datos de busques anteriores. Esto dexa esquizar nueves rexones nes que pueden escondese estes partícules de llarga vida d'una forma precisa y optimizando l'almacenamientu. 

Nos próximos meses, l'equipu del Grupu Esperimental d'Altes Enerxíes de la Universidá d'Uviéu va siguir trabayando en técniques más potentes p'analizar tolos datos tomaos nel tercer periodu de funcionamientu, coles mires de siguir esquizando nueva física más allá del modelo estándar, de la que trabaya nel rediseño del sistema de peneráu pa cuando entre en funcionamientu'l LHC d'alta lluminosidá en 2029, gracies al trabayu, ente otros, de el investigadores Pelayo Leguina, Javier Prau, Clara Ramón y Carlos Vico. Pa esti trabayu, el grupu cunta col proyectu INTREPID, dirixíu pol profesor Folgueras, dende'l que van desenvolver técniques avanzaes d'intelixencia artificial y tarxetes programables d'última xeneración pa construyir un sistema de peneráu que dexe detectar estes partícules d'alta vida media nuna fracción de segundu (microsegundos) y facilitar asina un descubrimientu científicu ensin precedentes nos próximos años. 

Referencies:
https://home.cern/news/news/physics/cms-collaboration-cern-presents-its-latest-search-new-exotic-particles
https://cms.cern/news/long-lived-particles-light-lhc-run-3-data